BIJELA TABIJA
Smještena na jugoistočnim obroncima Sarajeva, skrivajući u kamenom plaštu historiju grada od srednjeg vijeka do danas, Bijela tabije zasigurno predstavlja jedan od najimpozantnijih i najvrednijih objekata graditeljeskog naslijeđa ovog prostora. Dominantan položaj Bijele tabije u odnosu na prirodni amfiteatar historijskog gradskog jezgra, te pogled koji se pruža duž rijeke Miljacke sve do suvremenih stambenih naselja na zapadu Sarajeva, čine specifičnu, gotovo sasvim prirodnu, koreografiju prirode i ljudskog stvaralaštva.
Bijela tabija kao objekat graditeljskog naslijeđa
O vremenu nastanka Bijele tabije do danas su izrečena različita mišljenja. Prema jednom, objekat je nastao oko 1550. godine (mišljenje je zasnovano na podacima koje daje putopisac Katarino Zeno), a porušena je u vrijeme izgradnje Vratničkog grada i na njenom mjestu je izgrađena nova utvrda, koju danas prepoznajemo po poligonalnom obliku.
Prema drugom mišljenju, na mjestu Bijele tabije se još u srednjem vijeku nalazila tvrđava, koja nije bila veća od uobičajenog tipa srednjovjekovne odbrambene utvrde koja štiti otvoreno naselje (podgrađe) u njenoj blizini.
Uspješnu rekonstrukciju izgleda srednjovjekovne tvrđave na mjestu Bijele tabije uradio je Alija Bejtić na osnovu podataka koje daju izvori iz XVII stoljeća. To je bila tvrđava pravougaone osnove (dužine cca 75 m pravcem sjever-jug, širine cca 50 m pravcem istok-zapad) sa četiri kule na uglovima, kvadratne osnove i petom iznad ulazne kapije. Ovakav izgled grada datira ga na kraj XIV ili početak XV stoljeća. Zanimljiva je jedna osobenost u arhitekturi i koncepciji, po svoj prirlici jedinstvenog utvrđenja u srednjovjekovnoj bosanskoj fortifikacionoj arhitekturi. Ovako koncipirana pravougaona utvrda sa četiri kule na uglovima ima sličnosti sa srednjoevropskim utvrdama, sa jakim uticajem gotičke ugarske gradnje. Na debelim kamenim zidovima nalaze se otvori za topovske cijevi.
Uspostavljanjem stalne osmanske vlasti na ovom prostoru, polovinom XV stoljeća, ništa bitnije se ne mijenja u izgledu tvrđave. U njoj je uspostavljena posada timarlija i za njihove potrebe izgrađena džamija unutar tvrđave. Na austrijskoj karti iz 1882.godine ucrtani su temelji džamije u obliku osmougla, sa ulazom koji je bio paralelan sa ulaznom kapijom tvrđave (sjeverna strana). Džamiju spominje i Evlija Čelebija u svom putopisu iz 1660.godine. Uz džamiju, unutar tvrđave se po njemu nalazila kuća imama, dvojice mujezina i vojnih svirača, zatim žitni magazin i nekoliko kuća članova posade. E.Čelebija objašnjava i otkuda naziv Bijela tabija, pa veli da se zbog krečenja u bijelo tako prozvala.
Pregled izvršenih aktivnosti na zaštiti kompleksa Bijele tabije u periodu od 1991. god. do danas
U želji da Bijelu tabiju vratimo u našu svakodnevnicu, opredijelili smo se da ovaj objekat ponudimo kulturnoj sceni, da ga učinimo ne samo pozornicom historije, već i pozornicom današnjeg suvremenog življenja.
- februar 1991.god. Program preliminarnih arheoloških istraživanja;
- septembar-oktobar 1991.god. Sondažna arheološka istraživanja manjeg obima
- /Ova istraživanja neosporno su potvrdila da se radi o višeslojnom arheološkom lokalitetu i arhitektonskom fortifikacijkom kompleksu iz više historijskih perioda. Otkriveni dijelovi arhitekture, u kontekstu dobivenih rezultata, datirani su u turskom periodu (dijelovi zida poligonalne džamije, popločani kanal – vodovodna linija sa Moščanice, ulomci turske keramike…).
- septembar 1999.god. Program sanacije, konzervacije, restauracije i revitalizacije Bijele tabije – Projektni zadatak za izradu Projekta sanacije, konzervacije, restauracije i revitalizacije Bijele tabije.
- Realizacija navedenog Programa išla je korak po korak:
– oktobar 1999. Geodetsko i fotogrametrijsko snimanje kompleksa
– Tehničko snimanje kompleksa i detaljne procjene stanja fizičke strukture kompleksa - februar-april 2000. Projekat zaštitnih mjera, pripremnih radova i radova raščišćavanja.
- 2000. god. Istražna geotehnička sondiranja na teritoriji čitavog kompleksa
- 2000.-2003.god. Projekat sanacije, konzervacije i restauracije dijela jugozapadnog zida tabije i bastiona (I faza radova) i Glavni projekat konstruktivne sanacije i rekonstrukcije kule Bijele tabije (II faza radova).
- oktobar 2002./ decembar 2003.god. Radovi na jugozapadnom zidu i bastionu;
- april 2004/ julu 2005.god. Sanaciono- rekonstruktivni zahvati na kuli Bijele tabije;
- juli 2004.god. Glavni projekat konstruktivne sanacije, restauracije, konzervacije i rekonstrukcije jugoistočnog zida sa pripadajućom kulom (III faza radova). /izradio projektni tim Zavoda /
- septembar 2004. god. konstatovano obrušavanja dijela jugoistočnog zida;
- oktobar 2004/ oktobar 2005. god. Radovi na jugoistočnom zidu;
- septembar 2005. god. Glavni projekat sanacije, restauracije i konzervacije sjevernog zida Bijele tabije (IV faza);
- realizacija sanaciono-restauratorskih radova na sjevernom zidu.
- januar 2004. god. U Zavodu je urađen Projektni zadatak za izradu Idejnog projekta namjene i korišćenja kompleksa Bijela tabija, a izrada projekta ponuđena je akademiku Zlatku Ugljenu. Gradska uprava – kao investitor je u martu 2005. god. organizovala javnu prezentaciju Idejnog arhitektonsko-urbanističkog rješenja revitalizacije kompleksa Bijele tabije, autora akademika Z. Ugljena koju je vodio sam autor.
Aktivnosti vezane za izradu projektne dokumentacije i realizacije pojedinih faza Projekta sanacije, rekonstrukcije i restauracije kompleksa Bijele tabije – fortifikacijskog kompleksa u sklopu Vratničkog bedema finansijski naizmjenično podržavaju Grad Sarajevo – Gradska uprava i Ministarstvo prostornog uređenja Kantona Sarajevo. Na svim fazama izrade projektne dokumentacije (I-IV faza) nosilac izrade je bio Kantonalni zavod za zaštitu kulturno-historijskog i prirodnog naslijeđa.
Program rekonstrukcije Bijele tabije
http://www.spomenici-sa.ba/wp-content/uploads/2018/12/bijelatabijaprogram.pdf
Izvor:
Kantonalni zavod za zaštitu kulturno-historijskog i prirodnog naslijeđa Sarajevo
http://www.spomenici-sa.ba/2006/12/22/bijela-tabija/
(Zahvaljujemo se Kantonalnom zavodu na ustupljenim materijalima o Bijeloj tabiji - JPS)